1. Co to jest Bacopa monnieri?

1.2. Historia i pochodzenie.

Bakopa drobnolistna jest gatunkiem rośliny z rodziny trędnikowatych (Scrophulariaceae), choć niektóre systemy klasyfikują ją w obrębie rodziny babkowatych (Plantaginaceae). Głównym miejscem jej występowania są Indie, ale można ją znaleźć również w Nepalu, Chinach, Wietnamie i na Sri Lance, a także na Florydzie (USA), w Europie, Afryce i Australii. Jej naturalnym środowiskiem są tereny podmokłe, takie jak bagna i płytkie zbiorniki wodne, położone na wysokości nie większej niż 1300 m n.p.m. Jest to niewielkie, pnące ziele dorastające od 30 do 60 cm. Posiada podłużne, mięsiste liście w kolorze jasnozielonym oraz pojedyncze niewielkie kwiaty o pięciu białych, różowych lub fioletowych płatkach.

O znaczeniu leczniczych właściwości bakopy drobnolistnej może świadczyć fakt, iż w Indiach nazwana została Brahmi, na cześć Brahmy, jednego z głównych bogów religii hinduistycznej. Ajurweda, tradycyjna medycyna indyjska, zna ją już od 5000 lat i stosuje jako środek poprawiający pamięć i koncentrację, uspokajający i łagodzący stany lękowe, a nawet skuteczny w leczeniu padaczki. Obecnie wykorzystanie Brahmi w celach leczniczych jest tak duże, że zapotrzebowanie rynkowe na tę roślinę sięga 1000 ton. Masowe zbiory z naturalnych stanowisk zmniejszyły jej zasoby w środowisku, Z tego powodu Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów zdecydowała o wpisaniu tej rośliny na listę gatunków zagrożonych.

1.2. Klasyfikacja.

Tradycyjnie bakopa drobnolistna używana jest jako środek uspokajający i przeciwlękowy, wykorzystywane jest też jej działanie nootropowe, wynikające z regulacji układu cholinergicznego. Jest także adaptogenem – działa jako tonicum i ułatwia przystosowanie się organizmu do niekorzystnych warunków środowiskowych. Badania kliniczne wykazały jej właściwości neuroprotekcyjne i kardioprotekcyjne, a także antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Jest także wykorzystywana w leczeniu cukrzycy, niedokrwistości czy stanach zapalnych stawów, a także wspomagająco w terapii chorób neurodegradacyjnych (choroba Alzheimera i Parkinsona). Ponieważ zawarte w niej substancje działają jako związki chelatujące, używa się jej również do usuwania z krwi metali ciężkich, takich jak chrom czy kadm.

1.3. Skład.

Za główną grupę substancji czynnych w Brahmi uważa się należące do saponin steroidowych bakozydy A i B. Izomer A jest lewoskrętny, B zaś jest prawoskrętny. Najprawdopodobniej izomer B może być artefaktem uzyskanym w procesie izolacji bakozydu i naturalnie nie występuje w roślinie. Izomer A stanowi ok. 8% suchej masy liści i składa się z trzech saponin zwanych bakogeninami: A1, A2 i A­3, przy czym ta ostatnia występuje w największej ilości. Poddanie rośliny stresowi solnemu bądź traktowanie hodowli in vitro jasmonianem metylu pozwala uzyskać większe stężenie bakozydu.

Oprócz bakozydów i ich pochodnych, Brahmi zawiera także:

• herpestynę i braminę – alkaloidy o działaniu strychninopodobnym,
• luteolinę i apigeninę – flawonoidy o silnych właściwościach przeciwutleniających i przeciwzapalnych,
• związki fenolowe – także posiadające właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne,
• węglowodany i alkoholocukry, w tym D-mannitol,
• białka i aminocukry,
• kwasy organiczne, w tym kwas betulinowy – indukujący apoptozę komórek niektórych nowotworów,
• fitosterole: stigmasterol, β-sitosterol, stigmastanol,
• taniny,
• terpenoidy.

2. Jak działa Bacopa monnieri?

2.1. Układ nerwowy.

2.1.1. Działanie przeciwstresowe.

Białko Hsp70 chroniące komórkę przed stresem termicznym i oksydacyjnym uważane jest za biomarker stresu. Wyniki badań wskazują, iż Bacopa monnieri jest w stanie modulować ekspresję kodującego je genu, redukując poziom tego białka we wszystkich rejonach mózgu. Najsilniej jednak działanie to zaznaczone jest w obrębie hipokampu, kory mózgowej oraz móżdżku. Podobnie B. monnieri moduluje poziom cytochromu P450 i aktywność dysmutazy ponadtlenkowej (SOD). Zwiększa także aktywność synaptyczną, a przez to także przekazywanie impulsów nerwowych. Ponadto przy chronicznym stresie zapobiega obniżaniu się poziomu dopaminy, serotoniny oraz adrenaliny.

2.1.2. Wspomaganie pamięci i funkcji poznawczych.

Eksperyment z udziałem ochotników w średnim wieku wykazały, iż po długotrwałym przyjmowaniu Brahmi, trwającym 12 tygodni, można zaobserwować poprawę pamięci, skupienia i funkcji poznawczych, utrzymującą się nawet do 4 tygodni po zakończeniu suplementacji. Efekty daje przyjmowanie dawki od 125 do 300 mg B. monnieri dziennie. Ilość ta zwiększa tzw. kodowanie informacji, czyli zapisywanie większej ich ilości w pamięci długotrwałej, co pozwala na efektywniejsze uczenie się.

Badania na szczurach, którym aplikowano to uzdrawiające zioło, wykazują, iż umożliwia ona zwiększenie przepływu krwi w mózgu nawet o 25%. Następuje to bez podwyższenia ciśnienia tętniczego, a co więcej – powoduje nawet jego obniżenie. Odpowiedzialny za to jest bakozyd A, którego działanie wpływa na uwalnianie tlenku azotu – związku wazodylatacyjnego.

Innym mechanizmem prowadzącym do poprawy funkcji poznawczych jest stymulacja przez B. monnieri proliferacji dendrytów, widoczna zwłaszcza w obszarach odpowiedzialnych za pamięć: hipokampie i ciele migdałowatym, a także pobudzanie transmisji impulsów wzdłuż nerwów. Efekt tego działania jest widoczny już po dwóch tygodniach suplementacji.

Na wspomaganie pamięci wpływa także indukowana przez Bakopę poprawa aktywności układu cholinergicznego w mózgu. Jest to możliwe dzięki inhibicji aktywności acetylocholinestrazy (ACHE) – enzymu rozkładającego acetylocholinę – w korze mózgowej, zwłaszcza zaś w obrębie płata ciemieniowego i hipokampa. Powoduje to zwiększenie dostępności tego neuroprzekaźnika i skutkuje zwiększeniem możliwości poznawczych oraz koncentracji uwagi. W badaniach prowadzonych na szczurach uzyskano wzrost poziomu acetylocholiny o 110%.

2.1.3. Depresja i zaburzenia lękowe

W badaniach na myszach wykazano przeciwdepresyjne działanie zawartych w B. monnieri bakozydów i bakopasaponiny C. Także eksperyment z udziałem osób powyżej 65 roku życia potwierdził, iż dzienna dawka 300 mg Brahmi zawierającej 55% bakozydów jest w stanie zmniejszyć objawy depresji oraz odczuwanego lęku.

Działanie przeciwlękowe ekstraktu z bakopy drobnolistnej o zawartości 25% bakozydów jest porównywalne z lorazepamem. Jednak w przeciwieństwie do tego leku, bakopa nie powoduje występowania skutków ubocznych, takich jak amnezja.

Brahmi podnosi także poziom serotoniny w mózgu, zwłaszcza w obrębie hipokampa. Stymuluje też aktywność białka transportującego ten neuroprzekaźnik (SERT). Wykazano, iż w dawce od 20 do 40 mg/kg masy ciała zwiększa ekspresję kodującego je mRNA, a także aktywność hydroksylazy tryptofanowej – enzymu biorącego udział w syntezie serotoniny.

2.1.4. Działanie neuroprotekcyjne.

Bakozydy zapobiegają odkładaniu się w komórkach nerwowych lipofuscyny – barwnika stanowiącego wyznacznik starzenia się. Działanie to, widoczne zwłaszcza w korze mózgowej, wynika prawdopodobnie z pobudzenia acetylotransferazy cholinowej – enzymu przekształcającego cholinę w neuroprzekaźnik acetylocholinę.

Nie bez znaczenia jest także wspomniana już redukcja aktywności dysmutazy ponadtlenkowej (SOD), zwłaszcza w hipokampie. Działanie neuroprotekcyjne bakopy drobnolistnej wynika także z jej zdolności do chelatacji metali ciężkich, wymiatania wolnych rodników oraz stymulacji działania enzymów antyoksydacyjnych.

Brahmi redukuje także związane z procesami starzenia się stany zapalne pojawiające się w mózgu. Obniża stężenie czynników zapalnych takich jak IL-1B i TNFα, których poziom wzrasta w miarę starzenia się.

2.1.5. Choroby neurodegeneracyjne.

Działanie neuroprotekcyjne oraz poprawiające funkcje poznawcze bakopy drobnolistnej może być wykorzystane w terapii chorób neurodegradacyjnych. Badanie z udziałem pacjentów w okresie krótko po zdiagnozowaniu choroby Alzheimera wykazało, iż spożywanie tej rośliny usprawniło nie tylko ich pamięć, ale też orientację w czasie i przestrzeni, a także funkcje takie jak język, czytanie i pisanie. Zaobserwowano także spadek nerwowości i bezsenności. Poprawie uległa ich ogólna jakość życia. Podobne efekty zgłaszali inny pacjenci stosujący B. monnieri, nie biorący udziału w eksperymencie.

Ze względu na właściwości protekcyjne wobec neuronów dopaminergicznych, Brahmi wykazuje pewien potencjał w terapii choroby Parkinsona. W tym schorzeniu zaburzona jest też gospodarka glutaminergiczna. Wyniki badań prowadzonych na szczurach potwierdziły, że roślina ta powoduje powrót do normy poziomu kwasu glutaminowego w mózgu.

2.1.6. Działanie przeciwdrgawkowe.

Wprawdzie skuteczność przeciwdrgawkowa bakopy drobnolistnej jest o 15% niższa niż stosowanej obecnie fenytoiny, ale pozbawiona jest skutków ubocznych, takich jak ból głowy czy zaburzenia rytmu serca. Prawdopodobnie mechanizm przeciwdrgawkowy Brahmi związany jest z działaniem bakozydu A, obserwowanym zwłaszcza w prążkowiu i hipokampie, polegającym na zwiększeniu aktywności receptorów GABA oraz na przywróceniu normalnego poziomu dekarboksylazy kwasu glutaminowego (GAD) – enzymu katalizującego reakcję, w której powstaje GABA. Bakozyd A blokuje także kanały sodowe, przez co stabilizuje błony komórkowe neuronów.

Przy epilepsji obniżony jest poziom presynaptycznych receptorów glutaminianu mGluR8, które mogą stanowić część mechanizmu chroniącego przed hiperpobudzeniem. B. monnieri zwiększa ekspresję genów kodujących te receptory. Podobnie działa na receptory serotoniny 5-HT2C, których poziom także jest obniżony w tej chorobie. Bakopa reguluje ich poziom zwłaszcza w móżdżku i hipokampie. Co ciekawe, nie zanotowano podobnego działania u osób zdrowych.

2.1.7. Działanie przeciwbólowe.

Zaobserwowano, że wodny ekstrakt z bakopy drobnolistnej wykazuje działanie antynocyceptywne – hamuje odbieranie przez nocyreceptory bodźców, które interpretowane są jako bólowe. Prawdopodobnie odpowiada za to kombinacja pobudzania receptorów opioidowych, serotoninergicznych i adrenergicznych. Dokładny mechanizm nie jest obecnie znany.

2.2. Działanie hipoglikemiczne.

Wykazano, iż Brahmi może obniżać poziom glukozy w osoczu krwi. Odpowiada za to bakozyna, która może mieć właściwości insulinomimetyczne. Przyjmowanie przez szczury, u których wywołano cukrzycę, czystej bakozyny spowodowało znaczne zmniejszenie poziomu glukozy. Efektu tego nie odnotowano u zdrowych zwierząt. Niestety, bakozyna występuje w B. monnieri w bardzo małej ilości, zaledwie 0,12% suchej masy, dlatego jej wykorzystanie w celu obniżania poziomu glukozy we krwi jest obecnie nieefektywne.

2.3. Działanie przeciwbakteryjne.

Wyniki badań wskazują, iż n-butalolowy ekstrakt z bakopy drobnolistnej wykazuje działanie bakteriobójcze zarówno przeciwko patogenom zwierzęcym, jak i ludzkim. Ogranicza on rozwój Escherichia coli, Salmonella enteritidis oraz Pseudomonas aeruginosa. Zawarty w Brahmi kwas betulinowy jest ponadto zabójczy dla grzybów z rodzajów Alternaria i Fusarium.

2.4. Działanie przeciwwrzodowe.

W przewodzie pokarmowym B. monnieri wykazuje działanie przeciwwrzodowe zarówno lecznicze jak i zapobiegawcze. Związane jest ono ze stymulacją naturalnych czynników ochronnych błon śluzowych. Bakopa zwiększa żywotność ich komórek oraz wzmaga wydzielanie przez nie śluzu. Hamuje także rozwój Helicobacter pylori – bakterii wywołujących wrzodów żołądka. Powoduje również rozkurczanie się mięśni gładkich jelit, co jest korzystne w przypadku występowania zespołu jelita drażliwego.

2.5. Działanie hepatoprotekcyjne.

Badania wykazały, iż bakopa drobnolistna u myszy traktowanych tetrachlorometanem (związkiem chemicznym uszkadzającym wątrobę) wpływa na obniżenie poziomu aminotransferazy alaninowej (ALAT) i aminotransferazy asparaginowej (ASPAT). Enzymy te występują w dużej ilości przy wirusowym zapaleniu wątroby (WZW) oraz przy uszkodzeniach tego narządu wywołanych przez czynniki mechaniczne lub chemiczne. Wyciągnięto z tego wniosek, iż Brahmi może ograniczać działanie hepatotoksyczne różnych substancji, działając ochronnie na komórki wątroby.

2.6. Działanie przeciwnowotworowe.

Wykazano, że wodny wyciąg z B. monnieri hamuje proliferację komórek rakowych oraz gromadzenie się płynu wysiękowego, co potwierdzono zarówno in vivo jak i in vitro. W badanych liniach komórek nowotworowych zaobserwowano cechy wskazujące na intensywne zachodzenie procesu apoptozy oraz fragmentację DNA wynikającą z aktywności endogennej endonukleazy. Stwierdzono, iż bakopa stymuluje ekspresję proapoptotycznego genu Bax, obniża zaś ekspresję antyapoptotycznego genu Bcl-2. Co więcej, działanie takie występuje wyłącznie wobec komórek rakowych, nie zaobserwowano go na liniach komórek zdrowych.

3. Jak stosować Bacopa monnieri?

3.1. Dawkowanie.

Standardową dzienną dawką B. monnieri jest 300 mg ekstraktu zawierającego 55% bakozydów. Roślinę tę można stosować także w postaci sproszkowanej lub spożywając całe liście. Dzienna dawka powinna wówczas wynosić od 750 do 1500 mg.

3.2. Łączenie.

Choć nie poznano jeszcze mechanizmów, B. monnieri działa synergistycznie z:

• ostrzyżem długim (Curcuma longa),
• zieloną herbatą (EGCG)
• witanią ospałą (Withamia somnifera, Ashwaganda),
• ostropestem plamistym (Silybum marianum).

Ponadto znane jest współdziałanie Brahmi z:

• johimbiną – w dużych dawkach działa przeciwbólowo,
• kofeiną – zwiększa zdolności poznawcze.

3.3. Niepożądane interkacje i skutki uboczne.

Jako skutki uboczne stosowania B. monnieri niektórzy autorzy wymieniają:

• biegunkę,
• skurcze żołądka,
• nudności,
• suchość w jamie ustnej,
• odczuwanie zmęczenia.

Bakopy drobnolistnej nie powinno się stosować w przypadku:

• ciąży i karmienia piersią – brak wystarczającej liczby danych na temat bezpieczeństwa stosowania tej rośliny u kobiet ciężarnych i matek karmiących piersią,
• bradykardii (spowolnionego rytmu serca) – bakopa może spowodowa dodatkowe spowolnienie rytmu serca,
• niedrożności jelit – bakopa może spowodować przyspieszenie pracy jelit,
• zaburzeń pracy tarczycy – bakopa może spowodować wzrost poziomu tyroksyny (T4),
• zaburzeń pracy układu moczowego – bakopa może zwiększyć wydalanie moczu.

Źródło: neuroexpert.org